Хүннү Гүрний Он Цаг

Densmaa 2018-01-25 04:01

Соёл уламжлал

Түмэн Шаньюгийн өмнөх дөрвөн Шаньюгийн тухай түүх байдаг.

    Монгол үндэстний өвөг дээдэс Хүннүчүүд мөн гэдэг нь тогтоогдсон учир бид сүүлийн жилүүдэд Модун шаньюй МЭӨ 209 онд улсдаа эзэн сууснаас эхлэн Монгол төрийнхөө насыг тоолдог болоод байгаа билээ. Гэвч энэ нь бас учир дутагдалтай ойлголт юм. Судлаачид, түүхчид ч ийм бодолтой байгаа бөгөөд энэхүү төрийн түүхийг урагшлуулах судалгааны ажлууд ч хийгдсээр байна.

   МЭӨ II мянганы эцэс I мянганы эхээр Хүннү аймгууд морьт цэрэг, нэлээд боловсорсон хүрэл зэвсэг бүхий харьцангүй хүчирхэг цэрэг бүхий аймгийн холбоо болж, зарим үед нийлэн нэгдэж, зарим үед салж бутран, Хятадын Чжоу улсын хил хязгаарт довтлох болсон гэж Хятадын сурвалж бичгүүдэд бичиглэжээ. МЭӨ IX зууны үед Чжоу улсын нийслэлд довтлон орж түйвээгээд олз омогтой буцан одож байснаас үзвэл Хүннү нар төрийн зохион байгуулалттай болж байсны илрэл гэж зарим судлаачид хэлж байна. МЭӨ Y-III зууны үед Хятадад том жижиг долоон улс ванлиг тогтож өвөр хоорондоо ширүүн тэмцэл хийж байжээ. МЭӨ -YII зууны үеэс эхлэн Хүннүчүүд төмөр боловсруулж багаж зэвсэг үйлдэх болсны үр дүнд Хүннүгийн морьт цэрэг хүчирхэг болж, Хятадын умард хил хязгаарт нэн их аюул учруулах боломжтой болсон байна. Иймээс Хятадын умард хэсгийн Янь, Цзинь, Цинь улсууд хойд хилийнхээ дагуу том хэмжээний шавар чулуун бэхлэлт хэрэм барьж, Хүннүгийн довтолгооноос сэргийлэх оролдлого хийж байв. Тэгэхээр энэ бүхэн Хүннүгийн төрийн түүхийг урагшлуулах боломж олгож байгаа хэрэг хэмээн дүгнэж болох юм. МУИС-ийн тэнхимийн эрхлэгч түүхч, доктор П.Дэлгэржаргалын  үзэж байгаагаар Хүннүчүүдийн төрийн түүх МЭӨ 209 оноос өмнө тохиож байна. Учир юу гэвээс 209 онд хаан суудалд суусан Модун ганцаараа шаньюй байсан биш, түүний эцэг Түмэн ч бас шаньюй байсан нь хятад сурвалжид тэмдэглэгдэж үлдсэн байна. Энэ талаар археологич Д.Эрдэнэбаатар ярьж байна.

Бид Хүннүгийн төрт ёс байгуулагдсан хоёр мянга хоёр зуун хорь, гучин жилийн ой тэмдэглээд байна. Энэ ой бол Модун Шанью хаан ширээнд суусан албан ёсны ой, түүнээс Модуны өмнө Түмэн Шанью гэж байлаа. Түмэн Шаньюгийн өмнөх дөрвөн Шаньюгийн тухай түүх байгаа. Гэтэл бид тэр тухай ярихгүй байгаа. Археологийн судалгаа түүхийн сурвалж баримтаар нотолж Монголын төрт ёсны түүхэн он цагийг цаашлуулах бололцоо байгаа. Энэ булшнаас гарч байгаа эдийн соёл, зэр зэвсэг, оршуулгын зан үйл гэдгийг гаргаж тавиад дээр нь эртний Хятадын түүхэн сурвалжийн мэдээ байна. Эртний Хятадын 5000 жилийн түүхтэй улс нь умард хөршийнхөө буга сүлдтэй, цагаан сүлдтэй улстай байлдсан тухай мэдээ байгаа. Тэгэхээр энэ гарцаагүй байна. Биеэ даасан төрт улсын ул мөр соёл учраас, бид урьд нь бол хүрлийн үеийн дурсгал гэж хаячхаад, хүрлийн үед бол овог аймаг байсан. Төрт улс байгаагүй гэж ярьдаг байсан. Тэгэхээр энэ хуучин сэтгэлгээгээ орхих цаг болсон.

   “Сурвалжид тэмдэглэгдсэн анхны шаньюй Түмэн боловч түүнээс нэлээд өмнө Хүннүчүүд “шаньюй” өргөмжлөх болсон төдийгүй “шаньюй”-гийн угсаа залгамжлах ёс нэлээд нарийн тогтсон байжээ” гэж бичжээ. Модунаас өмнө шаньюйн ясанд хуянь, сюйбу, цюлинь лан зэрэг овгууд оролцдог байсан бол түүнээс хойш зөвхөн сюйляньти овгийнхон хаанчлах болжээ. Ийм мэдээг түүвэрлэн Хүннүгийн төрийн түүхийг урагшлуулахаар судалж байгаа нь Монгол төрийн түүхийг ч урагшлуулах боломжийг олгоно гэдэгт итгэж байна гэж ШУА-ийн ерөнхийлөгч Рэгдэл ярьж байна. 

Хүннүчүүд чинь одоо хаана байсан улс вэ? Хэний өвөг дээдэс юм гэдэг маргаан бол олон улсын эрдэмтдийн дунд байнга байдаг. Бид бол манай Монголчуудын өвөг дээдэс, Монгол нутагт байсан гэж үздэг. Түргүүд бол арай өөр бодолтой, манай өвөг дээдэс гэнэ. Казакууд бол илт хэлж байгаа, энэ бол Казакын өвөг дээдэс. Энэ бол маргааны асуудал, бодит байдал юу харагдаж байна, гэхээр Хүннүгийн дэлхий даяар байгаа, Хүннүгийн евразийн нутагт байгаа булш бунхан, тэр дундаа язгууртны булш бол зөвхөн Монголоос л олддог. Ноён уулын булшнууд, одоо тэр голууд Архангайн, Хөвсгөл аймагт байгаа гол, мод хоёр гээд булшнууд. Энэ том булш Монголд байдаг. Ер нь Хүннүгийн нийт булш бунхны 80 орчим хувь нь Монгол нутагт байна гэж байгаа. Тэгэхээр энэ бол яах аргагүй л бидний өвөг дээдэс. Хүннү бол их алдартай том гүрэн байсан учраас, нэлээн сайн судлагдсан. Он цагийн хувьд 2500 жилийн өмнөөс байсан гэж бүгд л бичдэг. Энэ жил бол манай судлаачид Хүннүгийн булшин дээр ажлаад бас нэг шинэ маягийн морин тэрэгний үлдэгдэлтэй булш олсон. Тэрүүгээр гаргаад ирэхээр Хүннү бол өшөө 200-300 жилийн өмнө бий болсон, өөрийн техник технологитой болсон байсан юм байна гэж харагдаж байгаа. Энэ бол бунхнаас олдсон олдвор дээр хийгдсэн судалгааны эхний урьдчилсан үр дүн, энийг бол нарийвчлаад гаргахад өшөө хичнээн жил өөрчилж болох вэ? гэдэг нь илүү тодорхой болно.

   Нүүдэлчдийн байгуулсан эзэнт гүрний дотроос анх удаа байгуулагдсан хамгийн удаан хугацаанд оршин тогтносон гүрэн Хүннү юм. Нүүдэлчдийн эзэнт гүрний үндсэн бүтэц, зохион байгуулалтыг Хүннү гүрний үед бий болгосон нь түүнээс хойш хоёр мянган жилийн турш өөрчлөлтгүйгээр уламжлагдан хөгжсөөр иржээ.

Хүннү бол олон үндэстнээс бүрдсэн эзэнт гүрэн байсан хэдий ч гол цөм ноён нуруу нь хожмын монголчуудтай холбоотой гэж эрдэмтэн судлаачид үздэг билээ.