Монгол авдар, түүний билэгдэл

Densmaa 2018-02-12 03:02

Соёл уламжлал

100 орчим Аж Ахуй Нэгж авдар урлаж зах зээлд нийлүүлдэг.

   Дүүрэн билэгтэй түвшин жаргалтай амьдрахыг билэгдсэн сав бол авдар юм. Авдар нь айлд буян тогтоож, эд баялаг дууддаг гэж монголчууд эртнээс хэлэлцсээр ирсэн түүх ийм юм. Гэвч суурин соёл ноёрхож орчин үеийн барилга байшинд том том модон авдар тавих нь зохимжгүй учраас энэ цагийнхан аргагүйн эрхэнд хишиг буяны савнаасаа сайн дураараа татгалзаж, улмаар мартахад хүрээд байгаа юм.

   Урдуураа онгойдог нь хишгийн авдар, харин тахилгын авдар дээшээгээ онгойдог байж. Хишгийн авдарт дээл хувцасаа хийдэг. Харин тахилын авдарт билэгдлийн 9 зүйл хадгалсаар иржээ. Билэгдлийн 9 зүйлд 1.Цагаан хурганы арьс 2.Сур 3.Таван тансаг үнэртэн буюу /арц, ганга, даль, зандан, аги/багтана. Мөн 4. 9 зүйлийн таван тарианы үр 5.Таван өнгийн торго эсвэл хадаг. 6. 9 эрдэнэ 7. Баадантай мөнгө 8.Таван хошуу малаа дүрсэлсэн дүрс 9. Азын дөрвөн шагай хийдэг байна. Мөн зарим эх сурвалжид нэрмэлийн охь байдаг гэж үздэг. Ингэж авдраа тахиж авшигтай амьдардаг байжээ.

Одоо айл бүрт авдар, авдар бүрт 9 билэгдэл байхгүй болжээ. Эдийн тэнгэрийг сахигч нь нохойн тэнгэр гэдэг. Үүнийг билэгдээд авдрын нүүрэндээ сайн банхараа билэгдэн урласан байх нь элбэг. Ингэж эдийн тэнгэрээ билэгдлээр давхар мануулдаг байж. Авдраа шүтэн амь оруулан авшиг хүртэж, дүүрэн билэгтэй түвшин амгалан аж төрж, улам ухаархыг настан буурлууд маань хэлж байгаа юм.

   Уран дархан, сийлбэрийн чиглэлээр бизнес эрхэлдэг 200 гаруй Аж Ахуй Нэгж улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байна. Үүнээс 100 орчим нь авдар урлаж зах зээлд нийлүүлдэг байна. Энэ чиглэлийн бизнес эрхлэгчдийн 70 хувь нь хөдөө орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм. Авдар урлаач, суд­лаач Н.Батхуяаг 20 гаруй жил ав­дар урлаж, цуглуулж байна.  Эрт үеэс улбаатай бурхны авдрыг олон нийтэд түгээн дэлгэрүүлэх зорьж байгаа гэнэ.  Айлд нэг ав­дар байдаггүй.  Заа­вал хосоороо байж мууг сайнаар зовлонг жар­галаар халхалдаг хэмээн М.Батхуяг ярьж байна.

М.Батхуяг: Авдар маш их хүндтэй зүйл. Айлын хойморт залардаг төдийгүй үргэлж  цоож цуургатай байдаг болохоор буян хишиг хураадаг гэж үздэг. Авдар бол нүүдлийн зориулалттай эд хогшлоо хийж авч явдаг байсан. Үүн дотроо жижиг бурхны авдар гэж бий.  Бурхны авдар маань хүндтэй. Лам хүн бол ном судраа нарийн нандин зүйлээ хийдэг. Эмэгтэй хүн бол маш ховор зүйлээ хүндтэй юмаа хийдэг. Шашин талаасаа үзвэл илүү дутуу зүйл хийлгүй идээ будааныхаа дээжийг тавиад өглөөнийхөө наранд ажил төрөл үр хүүхдээ даатгаж сүү саалиа өргөдөг. Тиймээс бурхны авдар гэж жижиг авдар байсан. Энэ төрлийн авдар бараг устаж үгүй болсон. Үүнийг сэргээх зорилгоор жижиг авдрууд хийж байна. Төв суурин газар амьдарч байгаа хүмүүс төдийлөн том авдар тавиад байхад  тохиромжгүй болохоор жижигүүлээд хийх болсон. Хөлийн авдар гэж бий. Авдрын дээр нь тавьж байгаа хээ угалз олон төрөлтэй. Хээ угалзанд эцэс төгсгөл гэж байдаггүй. Нэгнээсээ төрж өсөж байгаа мэт байдаг. Хээний өнгө билэгдлийн хувьд  таван төрлийн өнгөө билэгддэг. Авдар дээр байдаг амьтдын хувьд арслан хосоороо өөд өөдөөсөө хардаг. Энэ нь айлын баруун зүүн талд муу муухай зүйл оруулахгүй. Эд баялагыг манаж байдаг. Эвтэй дөрвөн амьтан гэхэд л эв найрамдал айл гэрийн аз жаргалыг билэгдсэн тийм зорилготойгоор хийгддэг. Аливаа зүйл хосоороо байдаг. Хань ижил айл гэр, амьтан  ч хосоороо байдаг. Тийм учраас айл гэрт салгуу нэг авдар тавихыг цээрлэдэг. Харин нэгээс дээш олон авдар тавьж болдог. Сүүлийн үед зарим айл өрх хүнийхээ тоогоор авдар захиалж байна.

   Монголчуудын эрт дээрээс уламжлал болон хэрэглэсээр ирсэн авдарыг  орчин үеийн амьдрал ахуй, барилга байшинд зохицуулан “Титэм гоёл” компаниас шинэлэг шийдэлтэйгээр гаргажээ. Ингэснээр авдар дээдлэх эртний ёс, авдар хийх уламжлалт арга, зөвхөн монгол авдарных гэх хээ урлалын өвөрмөц соёлыг эргэн сэргээж байна. “Титэм гоёл” ХХК 1.2 см зузаантай нарс модоор 25х18х14 см, 30х20х18 см, 40х30х21 см гэсэн гурван хэмжээтэй авдрыг уламжлалт гар аргаар хийж, Хөөмий хээгээр хүрээлж, Үүлэн хээгээр чимж, нүүрэнд нь арслан болон угалзан хээ тавьдаг гэж "Титэм гоёл" ХХК-ийн ерөнхий менежер Бадрах-Ерөөлт ярьж байна.

Бадрах-Ерөөлт: Манай компани бэлэг дурсгалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Үндэснийхээ уламжлалт өв соёл, хэв шинжийг агуулсан бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж хэрэглэгчиддээ нийлүүлхийг зорьж ажиллаж байна. Бидний эрт дээр үеэс уламжлагдан ирсэн өв соёл болох авдарыг дээр үеэс  монгол ахуйд үндсэн том нэгж болж ирсэн эд хэрэгсэл хогшил гэж ойлгоход болно.  Энэхүү авдарыг бид нар хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх, авдарны хэв загвар уламжлалыг байгаагаар нь хадгалж үлдээх ийм зорилгоор авдарыг үйлдвэрлэхээр санаа гаргаж  хэрэгжүүлж эхэлж байгаа. Орчин үед мэдээж авдарыг өмнө нь байдаг байсан шиг том хэмжээгээр нь үйлдвэрлэхэд болон ялангуяа гэрт тавихад асуудалтай болвуу гэж үзсэн учираас бид нар сувнерийн зориулалттай жижигрүүлсэн авдарны загварыг гаргаад үйлдвэрлээд худалдаалж эхэлсэн байгаа.  Ашиглаж байгаа материал нь цэвэр модоор хийж өөр дээр нь сийлбэр, хэвлэл гэх зэргээр хийж үйлдвэрлэж байгаа. Хойч үедээ авдарыг ямар нэгэн байдлаар өв соёлыг хадгалж үлдээхийн тулд айлд болгонд байх ёстой гэж бодсон учраас ийнхүү авдарыг сувинерийн зориулалтаар үйлдвэрлэж худалдаалж байна.

   Авдрыг бүтээх, хэрэглэхэд өөрийн гэсэн уламжлал, дэг бий. Авдрыг хийхдээ модыг нарийн технологийн дагуу шахдаг байна. Авдар бол түүхээс гадна соёлын өвийг тээгч юм. Монгол хийцтэй авдар дээрээ тагтай байдаг. Мөн загвар, хийцийн хувьд арьс, төмрөөр чимэглэх, гонзгой хэлбэртэй болгох гэх зэргээр янз бүрээр өөрчлөн хийж байна. Авдар бол тухайн айлын удмын буян хишиг, үүх түүхийг агуулдаг эд. Тиймээс монгол айл бүр өв соёлыг тээж яваагийн хувьд нандигнан хадгалах учиртай.